Lütfen bekleyin.. Lütfen bekleyin..
Kültürel değerler ve toplumsal algılar bir milletin ortak yaşam kodlarıdır. Bu alana ilişkin en önemli unsurlar; gelenek, görenek, inanç ve dolayısıyla bütünlükçü etnonim kalıtlardır. Her milletin kendi tarihinde sahip olduğu bu değerlerin, sosoyal yaşama yansıyan göreceli kutlamaları, bayramları, festivalleri, çeşitli törenleri vardır. Kürtler, tarihsel süreci içerisinde yaşanılmış önemli olayları, dinsel ve inançsal ritlerini, örf ve adetlerini anmak için özel günler vücuda getirmişlerdir. Fakat bütün bu kültürel artıların anası ise hiç tartışmasız kültürel-dinsel derinliklerin bütünlügü olan Newroz’dur. Antik çağlardan süzülüp gelen mitik ögeler içinde Kawa-Dehak anlatılarıyla Newroz; en çok bilinenlerin başında gelir. Buna göre Medler’in MÖ. 612 yılında, Demirci Kawa önderliğinde Asurlular’ın başkenti Ninova/Niniv’in ele geçildiği gün olarak algılanır. Fakat arkeolojik buluntular ve yazılı kaynakların verdiği bilgiye göre, Newroz’un tarihsel kökeninin çağlar öncesine kadar gittiği anlaşılmaktadır. Kürt klanlarıının geleneksel toplumsal yapısında Newroz; Cejna seré sela, Sala nu, Seri Sali, Nevrow, Nehroj, Sersal, Ceşne Tolan, ayrıca bunlarla birlikte Êzidilerdeki “Serisal ida sersale, Seisali“ benzeri yerel isimlerle de anılan Newroz’u; Biz bu kısa makalemizde Alevilik ve İmam Ali bağlamında ele almaya çalışacağız.
Çemşid’in tahtını devler taşıyor / Kaynak: N. Yıldırım/İran Mitolojisi
Etimolojik kapsam!
Antik Mezopotamya’da Ari halklarının yarattıklarıc büyün dinsel-inançsal kültürel katmanları içinde kendisine yer verilen Newroz; Kürtçe ve Farsça bir kavramdır. Farklı telaffuzları da olan Newroj, Nuroj Newru(o)z; iki ayrı kelimeden terkipedilmiştir. New; “yeni“, ru (o) z; “gün“ yani “yeni gün“ demektir. Dilbilimsel çözümlemesiyle New-Roz kavramı, Kürtçe’de farklı bir anlam daha ifade eder. Kelimenin kökü olan New/Nehe < 9 ve “yeni“ anlamlarını ifade etderken, kökü olan Roz ise “gün“ anlamına gelir. Bu uzantısal söylemde kavram, simgesel anlatılar bağlamında maddi ve manevi bir eylemsel anlama da bürünür. Çok ilginçtir! Kürtlerde Yılbaşı; Mart/Adar ayının 9. gününde başlar. Çünkü New < Yeni demektir. Yeni yılın başlangıç günü olan Neh(w)roz, aynı zamanda “yeni gün, yılın dokuzuncu, ilk günü“dür.
Newroz; Sami halkların değil, Aryenik halkların bir yaratmasıdır
Mart ayının sonlarında kutsanan dağlar, ağaçlar, su kenarları, evliyaların mekanları ziyaret edilir ve sonrasında, toplu halde “Cıvat é Newroz, Cem-i Newroz, Cemat é Newrozi“ adları altında gerçekleştirilen Ayin-i merasimler bağlanır. Bu cem-i civat’ın maksadı, isminden de anlaşıldığı üzere Newroz (tarımda bahar uyanışı ve yeni bir yaşam, doğayla içselleşme anı) içindir. Ama ne varki, özellikle son yıllarda bu batıni Aryenik gerçeklik, zahiri isimler altında gizemlenmiş, İmam Ali’nin doğum gününden ötürü gerçekleştirildiği varsayılmıştır.
Oysa tarihsel gerçekliği içinde, İmam Ali’nin doğum tarihi miladi, Temmuz 598 olarak bilinmektedir. Aslında İmam Ali değil de fakat Muhammed, Mart (12 Rebiüevvel 571) ayında dünyaya gelmiştir. İmam Ali ise, İslamiyete göre kutsal sayılan üç ayların başlangıcı olan Temmuz (Recep) ayında dünyaya gelmiştir. Günümüzde 21 Mart Newroz günü iddiasıyla, Ali için “Sultan Newroz Cemleri” yapılmaktadır. Sami halklar arasında olmayan ve fakat Aryan toplulukları arasında Çağlar öncesinden gelen mitsel aktarısıyla; yaşamın her alanında yeniden doğuşu simgeleyen bu kutsal gün; Yolun mensupları tarafından İslamiyetle birlikte takiyye maksatlı İmam Ali’nin doğum günü olarak örtülenmiştir. Bu bağlamda “Gerçege Hü” yoktur!
Dolayısıyla özellikle son yıllarda bu anlam sapmasıyla, Newroz’un; Alevi/Bektaşilerin ”en büyük kutlu günü” olduğu, ilgili tüm yazılı ve sözlü kaynaklarda bolca işlenmektedir. Bu zorlama icadın, Réya Heqi itikatının geçmiş yıllarında bulunmadığı anlaşılmaktadır. Zira kendisi de bir Ehli Haq mensubu olan Ömer Hayyam’ın (1048-1131), Newrozname adlı bir eseri vardır ki; burada Medler bağlamında Dehak anlatılmaktadır. Yine Batıni felsefede; İhvan’ul Sefa ve Karmatilerin (946-1055), felsefik yapısında ve ilgili yazılı kuramlarında Newroz, başkaldırı günü olarak yerlamıştır. Yani “ayaklanıp, baş kaldırılacak ve savaş meydanlarına çıkılacaksa, mutlaka Newroz günü seçilmelidir” düsturu bulunmaktadır.
Azzi Dehak / Kaynak: N. Yıldırım/ İran Mitolojisi
Newrozun kutsal ateşi, delil, çıra
Yeni günün başlangıcı olan Newroz‘un ilk günü 21 Mart’tır. Bu vesileyle Mart ayı, antik Kürt atrihinde Zerdüşt inancının da kutsanan simgesi olan Adar/Ateş ayıdır. Kürtçe bir deyim olan “Ateş“ yani Atar, aynı zamanda Avestadaki Yazata’dır. “Yazata“, günümüz literatüründe “yaratıcı melek, yaradan“ Yezda, Yezdan’dır. Batıni manada kalpteki ateşi simgeler. Bu vesileyle zahiri Alevi süreginde İmam Ali için “Allahın Arslanı“ anlamına gelen, Farsça ve Kürtçedeki “Yezdan Şer“ yada “Şer-i Yezdan“ denilerek, bir antik Ari kültü olan başmelek “Yezdan“; İmam Ali örtüsü altında böylece gizlenmiştir. Ayin-i Cemler’de “cerax uyandırma“ deyimiyle yakılan cıra/ateş, bir nevi Cem’in, Cemşid’ini temsil etmektedir. Eskiden Newroz gününe (21 Mart) has bağlanan Ayin-i Cemlerde Réberler, Pirler, Mürşidler tarafından “Newroziye gılvankları/galbankları (gırtlaktan çıkan kutsal nefes, doğaçlama dua)“ verilirdi. İmam Ali’nin doğum günü miladi Temmuz 598 olduğu halde, bir Aryen yaratması olan bu antik 21 Mart Newroz gelenegi, işin gerçeği şudur ki; bölgesel tehditler karşısında İmam Ali’nin doğum günü kılıfı altında gizlenmiştir.
Nevruziye
Beşaret sizlere ey can bu gün Nevruz-u Sultandır.
Kuruldu meclis-i irran bu gün Nevruz-u Sultandır
Beşer suretine girdi kadem bastı cihana Şah,
Boyandı nura asuman bu gün Nevruz-u Sultandır.
Müzeyyen oldu sahralar, şita gitti,. bahar geldi:
Gönüller oldular şadan bu gı’.’in Nevruz-u Sultandır.
Vilayet günüdür kardeş bu gün Şah-ı Velayetin,
Sürura gark olur cihan bu gün Nevruz-u Sultandır.
Sürrurundan yeşillendi cihan baştan başa çün ki
Açıldı sünbül-ü reyhan bu gün Nevruz-u Sultandır.
Sun ey saki kadeh durma neşat eyyamıdır şimdi
Her yer oldu bir gülistan bu gün Nevruz-u Sultandır.
Kadimi badenuş ol sen o Şah’ın aşkına durma
Bu iydi bekler aşıkaan bu gün Nevruz-u Sultandır
Semah dergisi, 32. Sayı, Mart/Nisan 2017
