Alevilerin kutsal ayı: Xızır

Aleviler tarafından kutsal olarak kabul edilen Xızır ayı, Ocak ayının sonunda başlayıp Şubat ayının ortalarına kadar devam ediyor. Farklı bölgelerde farklı ritüellerle karşılanan Xızır Orucu, Muharrem Orucu ve ayından sonra, Alevilerin ikinci büyük inanç ayı olarak kabul ediliyor. 

 

Xızır, darda olanın yardımına koşmak anlamına gelirken, Xızır ayında tutulan 3 günlük oruçtan sonra lokma dağıtılıyor, Qaut yemeği yeniliyor ve Xızır Cemi tutulur. 

 

Halkların Demokratik Partisi (HDP) Halklar ve İnançlar Komisyonu Üyesi Nesimi Aday, Xızır ayının önemi ve Alevi inancındaki karşılığına ilişkin konuştu.

 

 

Aday, Xızır’ın Alevilerin tanrı mertebesindeki ilahı olduğunu söyleyerek, “Nur yüzlü, aksakallı bir kurtarıcıdır. Bazıları da onu peygamber sıfatı ile kutsarlar. ‘Xızırê Kal (Yaşlı Hızır)’ olmasına rağmen, her daim ‘hazır ve nazır’ olarak dara düşenin yardımına koşar. Onun ismi anılmadan ne gün doğumu karşılanır ne de gün batımı uğurlanır. Aleviler bir iş yaptıkları zaman ‘Ya Xızır’ diyerek, ondan destur ve güç alarak harekete geçerler. Çünkü Xızır yar ve yardımcıdır. Kendisi gibi ölümsüzlük suyu, ab-ı hayat’ı içmiş boz bir atı vardır. Xızır inancı İran, Azerbaycan, Irak, Suriye, Lübnan, Cezayir gibi daha birçok ülke ve bölgede kabul görür. Hatta günümüzde bizzat ismiyle anılan birçok coğrafi yer ve mekân adı da var. Hatta örneğin Musa Peygamber’e sabır ve bilgi öğütlediğine inanılır. Bu bağlamıyla da semavi dinlerin ötesinden gelen bir mitsel varlık olduğu görüşü de vardır” diye konuştu.

 

 

Xızır’ın çoğunlukla Alevi ve Aleviliğin etkilendiği geniş bir inanç alanında ismi kendisi gibi ab-ı hayat içip ölümsüzleşmiş İlyas ile anıldığını söyleyen Aday şöyle devam etti: “Bu inanç yorumuna göre, Xızır karada, İlyas ise denizde dara düşenin yardımına koşar. Anadolu’da, özellikle Akdeniz bölgesinde yaşayan Aleviler Hıdır-İlyas, gündelik söylemle Hıdırellez olarak, birlikte kutsarlar. Bu kutsama da bir bayrama, bahar bayramına denk düşer. 5-6 Mayıs gecesinde Xızır ve İlyas kardeşlerin bir gül dalında buluştuğuna inanılır ve o gece bütün doğanın birbirine secde ettiği inancı hasıl olur.’’

 

 

Xızır’dan destur alınmadan bir işe başlamadıklarını belirten Nesimi Aday, Xızır’ın birçok inançta saygı gördüğünü de hatırlatıyor. Aday, birçok ülkede Xızır kültürü olduğunu, ancak ritüellerinin farklılık gösterdiğini aktardı. Aday, “Alevilerin iki büyük orucu var. Bunlardan ilki Muharrem orucu denilen bizim 12 İmam orucu, diğeri de Xızır Orucudur. Xızır Orucu çoğunlukla 13-15 Şubat günleri arasında tutulur. Oruç bittikten sonra bir de cem yapılır. Bu cemin adı Xızır Cemidir. Dersim’de bu günler değişebiliyor. Aşiretler arasında gezici bir takvimle ritüeller uygulanır. Dolayısıyla süre uzayabiliyor. Ama günler değişmez. Salı, Çarşamba ve Perşembe günleri oruç tutulur. Salıdan başlamasının özel bir nedeni vardır. Orucun Perşembe akşamı bitirilmesi bir kuraldır. Çünkü Perşembe akşamı Aleviler için kutsal bir akşamdır. Perşembe akşamları bu özel günler dışında da kutsanır. Örneğin her Perşembe akşamı dualar eşliğinde çırağ uyandırılır” diye belirtti. 

 

 

Xızır ayında önemli bir ritüelin de oruç bitiminde yapılan kutsal qaut yemeği olduğuna dikkat çeken Aday şöyle devam etti: “Bu kutsal yemek kızarmış buğdayın dövülmesiyle elde edilir, tereyağı dökülerek sofraya getirilir, küslükler barışır, insanlar birbirine niyaz olur, dualar eşliğinde birlikte, muhabbetle yenilir. Xızır için kurban da kesilir ama kutsal yemekler daha çok tahıl ürünleriyle yapılır. Yine oruç günlerine hazırlanan lokma ekmeği gece sarılıp, saklanır. İnanca göre, o gece Xızır gelip lokma hamuruna pençesini basarsa o eve bolluk ve bereket gelecektir. Bu ritüel de ev halkı tarafından bir bayram sevinci halinde yaşanır.’’ 

 

 

Aday, Xızır ayında kötü konuşulmadığını ifade ederek, “Küs olanlar, Xızır’ın sofrasında barışır. Xızır’ın uğradığı haneye bolluk ve bereket getireceği gibi, neşe ve mutluluk, barış ve huzur da getirdiğine inanılır” diye konuştu.

 

Aday, bu vesileyle doğada yaşayan tüm canlılar dahil, darda olanların dostu, yoldaşı olan Xızır’ın, başta coğrafyaları olmak üzere tüm dünyaya barış ve huzur getirmesini diledi.