Can Darda İse Xızır Berdardır / Zeynel Kete

Hemen hemen bütün uygarlıklarda Xızır mekan tutmuştur. Xızır değişik dillerden değişik şekillerde dile getirilir. Kelime anlamı olarak Arapçada “el khidr” yeşil manasına gelir. Kürtçede “hızr” saf düşünce, saf ruh demektir. Ayrıca “xweza” manasına gelir. Kendisini var eden, kendisini doğuran, devam ettiren, doğa manasına gelir. ” Xwe” kelimesi ” kendisi” anlamına gelir. ” Za” kelimesi ise “doğum” manasına gelir. Bu bakımdan” Xızır” mana olarak “kendisini doğuran, var eden, sürekli yenileyen, çark-ı pervaz halinde olan” manalarına da gelir. Bu manada Kürtçe düşünce anlamında xızm, doğa anlamında Xweza, doğurmak anlamında zayin manalarına gelir.

Hızır Hakk’ın eylemidir.
Devamlı çark-ı pervaz halindedir. Devriyededir. Sürekli bir hareket halidir. Kendi devrini devamlı yeniler. Şartlar ne olursa olsun Xızır kendisini sürekli yeniler, canlı tutar. Kendisini örgütler, yaşatır. Binbir donda baş gösterir. Xızır anda hazır ve nazır olandır. Aynı anda birden fazla mekanda varlığını gösterir. Yaşam çarkında nurun kendisidir. Bu şavkın nuru bütün hayvanat, nebatat, insanatın varlığında kendisini görünür kılar ve mekan bulur. Bu hakikatten dolayı Xızır yaşamın kaynağıdır. Xızır’sız bir yaşam düşünülemez.

Dünyanın bir çok inancında farklı isimlerle, farklı ritüellerle tanımlanır. Isimleri farklı da olsa, batında aynı manaya gelir. Binbir ismi vardır.
Ugaritlerde: Kothar
Elenlerde, Glaukos
Akatlarda: Masura
Asırlarca: Hızır
Amoritlerde: Hazırım
Dersim’de:xizir, Xelas, hıdırellez, Hızır
Ermenilerden:Sarkis
“Binbir ismi vardır, bir ismi Xızır / Her nerede çağırsam orada hazır.” Aynı zamanda binbir isim Şah-ı Merdan Ali’nin de sıfatlarındandır.

Hızır kainatın dengesi, bütün evrendeki ikrarlaşmayı temsil eder. Xızır kültürünün beslendiği ana damarlar kainatta çark-ı pervaz halinde olan çar anasırdır. Ateş, hava, su ve toprak. Anasırdan bir libasa bürünen, Nar-u, bad-u, ab-u Hakk’tan görünen ilk odur. Kainattaki çarkın ismidir. Evren Xızır aşkı ile çark etmektedir.

Alevilerde Bismillah’ın karşılığıdır.
Bütün işlerimize “Ya Xızır” diyerek başlarız. Analarımız bir işe başlarken “Ya Xızır” derler. Bebekleri emzirirken, kilerden gıdaları alırken, petekte unu alırken, ekmek pişirirken, ekmek sacını Dustan’ın üzerine indirirken, ateşi yakarken… “Ya Xızır” diye başlarlar. Evrendeki her çark halinin, gayretin karşılığıdır.
Xızır bereketin, rızkın, varlığın, bolluğun ismidir. Yeşildir. Sürekli kendini yeniler. Sofra duaları verirken “Hızır in bereketi olsun. Xana Xızırbî( Xızır’ın evi olsun). Tam hezarbî (tadı bin olsun, çeşitlilik kastedilir), deste Xızır navdabî” ( Xızır’ın eli, bereketi içinde olsun) deste heşîn navdabî (yeşil el içinde olsun)”
temennisinde bulunurlar.

Xızır suların piridir.
Denizlerde gemilerin kurtarıcısı, yollarda darda kalanın darına yetişendir. Bütün suların başında, denizlerde, tufanda Xızır var eden, kurtaran, akıl gösteren kişidir. Ölümsüzlük arayışına girer.

Xızır adaletin, toplumsal ahlakın teminatıdır.
Bir yıl boyunca talip toplulukları Xızır ayında yeniden doğuşunu gercekleştiriler. Talip pirini arzular. Bedensel ve ruhsal olarak bütün canlar ikrarlaşır. Bekler ki pir gelsin. Dar didar olsunlar. “Çoy Xızır” Hızır’ın çubuğu veya “darık- tarık” düzgün bir çubuk demektir. Pir düzgün bir çubuğu ortaya kor, “bu Xızır’ın çubuğudur” der,
bütün sorunlar çözülür, barış tesis edilir. Kimse Nahakın huzurunda dara durmaz.

Hızır bir dayanışma ruhudur.
Zorda ve darda olanlar ” yetiş ya Xızır, yetiş ya Ali” diyerek çağrıda bulunurlardı. Xızır ile Ali eşitlenmiştir. Xızır kendi varlığını, devrini Ali donunda devriye etmiştir. Xızır Ali’dir, Ali de Xızır. Aynı zamanda birbirlerine toplumsal dayanışmanın önemini de ifade eder. Bir can zorda ise başka bir can onun Xızır’ı olmalıdır. Özellikle kentleşmeyle beraber ikrarlaşarak birbirimizin Xızır’ı olmalıyız. Bir tutam ot bir kuzunun Xızırıdır. Bir fakire, bir öğrenciye, ihtiyacı olana verilen bir Hakk lokması onun Xızırıdır
Her gayret birbirlerinin carına yetişme halidir. Her can evrenle ikrarlaşarak, çark-ı pervaz halindedir. Evrendeki her zerre birbirleriyle ilişki halindedir, birbirlerinin varlık nedenidirler. Karşıtlık üzerinde ilişki geliştirmezler. Bu varoluş ikrarlık ve rızalık üzerinedir.

Xızır anda ve mekânda hazırdır.
Kainatın sürekli kendisini yenileme, görünür kılma hali Xızırlaşma halidir. Evren sürekli bir doğum halini yaşamaktadır. Rèya Heq / HAK yol Alevi inancında ikrarlaşmanın başladığı an bu doğum anıdır. Hakk doğum ile kendisini görünür kılar. Bütün cümle can çark-ı pervaz halinde iken, aynı zamanda kendi kendinin Xızır olma gayretindedir. Kainattaki bütün çeşitlilik Xızır gayreti ile kendini gösterir. Evren sürekli bir varoluş gayreti içindedir. Devamlı özgürlükten yana çark-ı pervaz etmektedir Evrendeki çark-ı pervaz halinin manası özgürlük arayışıdır. “Binbir ismi vardır bir ismi Xızır / Her nerede çağırsam hazır, nazır” şeklinde tanımlamıştır.

Xızır masum-u parktır.
Saf akıl manasına gelir. Kubbeyi rahmanda gözlerini açan her can, masumi pak, aynı zamanda Xızır kemaletini, donunu taşır. Üryandır. Her can yola ikrar vererek, yolun talibi olursa, Piri, mürşidi, anayı bilirse, pak olur, Xızır’ı kendi içinde bulur.

Xızır aklı kaostan ve krizden kurtuluşun aklıdır.
Hakikat ve özgürlük arayışında olanların, kendini var ettikleri, Nemrudi, Yezidi zihniyete karşı kurtuluşun aklıdır. Özgürlük aklııdır. Bütün peygamberler bu akılla hareket etmişler, hakikati aramışlar. Xızırlasmak, Nemrudi zihniyetlere karşı çözüm olma düşüncesi, bu düşünceyi harekete geçirmek için devamlı kendini yenilemek, kendi doğumunu gerçekleştirmek, canlı kalmak bu anlam ve bilinçle zulmat deryasına karşı serpiyan olmaktır. Bu manada tarihsel olarak Xızır aklına baktığımızda şunu görürüz. Rèya Heq / Hak yol Alevi süreklerinde Xızır aklı, kriz anında Ana Kadının Xweza (doğa aklı, kendini doğuran, var eden) akıldır. Darda ve zorda alanı kurtuluşa götürecek yöntemin ismidir.
Nuh Nebi’ye gemiyi yaptıran akıl Xızır aklıdır, Uptnapiştim’in duruşu ve kemaletidir.
Zerdüşt peygamberi dağa kaçıran, özgürlük arayışına fark eden Bezkuvi( dağ keçisi donunda görünen yaşlı bir bilgedir.)
İbrahim’i ateşten kurtaran akıldır. İbrahim’e ikrarlaşmayı anlatan oğlu İsmail donundadır. Masum-u pak akıldır. ikrar bent olan bir itikadı temsil eder.
Musa’ya yaşamı anlatan, Kızıldeniz’de geçmeyi öğreten Xızır aklıdır.
İsa Mesih sabrı ile yeri göğü titreten annesi Meryem’dir.
Yunan mitolojisinde kendini sürekli yenileyen, ölümsüzleşen Prometheus’un direncidir, ruhsal ve bedensel ikrarlaşmasıdır.
Yunus peygamberi yüreğinde mihman eden Yunus balığının mihmandarlığıdır.
Kırklar Cemi’nde Pars’ta olan Selmani Farisi’dir.
Miraçta Muhammet Mustafa’ya Cebrail donunda gelip, yol gösteren, Hakk’ı bildiren Xızır’dır.
Muhammet Mustafa da Ali nurudur. Ana Fatma şefaatidir.
Kırklar Cemi’nde Selman’ı Farisi’dir. Pars’tadır. Sürekli dışarda çark-ı pervaz halindedir. Lokmayı toplar, nasiplendirir. Xızır soyu pak, nuru pak, dili pak, ruhu pak olmaktır.

Xızır zalimin zulmüne karşı dik duruştur. Bütün Nemrudi zihniyetlere karşı, hakikat ve özgürlük arayışında olanların mücadele azmidir. Asla pes etmemektir. Her dönemde Nemrudlar vardı. Aynı zamanda her dönemin xizirı da vardır. Günümüzde ise zulme karşı direnerek bir birimizin Xızır’ı olmalıyız.

Xızır mihmandar, mihman ise Ali’dir.
Aleviler hanelerine misafir gelenlere mihman derler. Sevinirler. Xaneler (Hane ) Xızır’ın mekanıdır. Devamlı temizdir. Xızır ayında bir miktar buğday kavrulur. El değirmeninde öğütülür. Temiz bir yere bırakılır. Xızır’ın uğrayıp elini vuracağına, inanılır. Böylelikle Xızır mihman olmuştur, bolluk, bereket geleceğine inanılır.

Ocak ayının son iki haftası ile Şubat ayının son iki haftası Xızır günleridir.
Bu günlerde üç gün roci (oruç) tutulur. Bazıları kurban keser. Fakir fukaraya dağıtır. Cem bağlanır, mezarlıklar ziyaret edilir, Çerağ uyandırması yapılır. Bugünler ruhen, bedenen doyuma ulaşma günleridir. Dar didar olunur.

Kendimizle, evrenle yar olursak Xızır nazırdır.
Eğer her can, ocağıyla, piriyle, yoluyla, evrenle, toplumla ikrarlaşır ise, kendi darını kurar ise Kendi Xızır’ı olur. Xızır’ı dışarda değil içimizde görmeliyiz. Yaşanan zülme, yaşatılanlara karşı Kendi varlığımızı, dirliğimizi, inancımızı, dilimizi, işimizi, aşımızı, tarihimizi korursak , ikrar bent olursak, Xızır’ı içimizde buluruz. Xızır anda ve mekanda hazır ve nazırdır. Xızır’ın olmadığı gün Hakk da yoktur. Xızır hakkın taşıyıcısıdır. Birbirimizin Xızır’ı olamıyorsak, Hakk’tan da uzağız anlamına gelir.
Alevilerin devri Xızır ile daim olur. Alevîler yaşanan süreçte kendilerini var etmek için, Xızır aklını güncellemeleri lazım. Bu Xızır’la mümkündür. Pir ve talibin doğumu Xızır ile olur.
Rızalık Xızır’ın hazır ve nazırlığıdır. Rıza şehri Xızır aklı ile kurulur. Kainattaki Sırr-ı Hakikat Xızır’da gizlidir.
Xızır Hakk’ın varlık nedenidir. Xızır yok ise Hak da yoktur.
Zalimin zulmüne karşı can Darda ise, Xızır  berdardır.

(peyik.com)