‘NÊ’ têkberdişê dîktatorî yo

HEQÎ BOLTAN

Bajarê Xarpêtî bi nameyê Elezîz zî yeno zanayîş. Xarpêt bajarêko kehen o. 11 qezayî û pêro pîya 20 şaredarîyî û 552 dewê Xarpêtî estî. Cîranê Xarpêtî Amed, Çewlig, Dêrsim û Meletî yî.Çewlig û Dêrsim ra pîya, Xarpêt de zî kirmanckî yeno qiseykerdiş.  

Xarpêt mabênê Anatolya û Kurdistanî de yo. Cayê Xarpêtî sey çatrayîrî yo. Berê mabênê her hetan o. Seba karwanî û tîcaretî rê munasîb o. No zî seba bajar bîyo îmkanêko gird. . Goreyê tabletanê Hîtîtan o wextan nameyê bajarî Îşuva yo. Bi ameyîşê makedonan herême de dagîrkerî virazîya, talan dest pêkerd. Hema zî na serdestî bi renge modernîteya kapîtalîste herême de dagîrkerîya xo domnena. Xarpêt herêmêka bi temamî ko yo û cayêko berz o. 

Bajar Serewedaritişê Şêx Seîdî de ame rizgarkerdiş. Beyraqa girde ya Kurdistanî Qeleya Xarpêtî de ame ronayîş. Heta o wext zî Palo her hetê xo ra pêxişa Xarpêtî de bî. Cok ra Palo bi sîyasetê taybet mîyanê Koyo Sipî de ame fetisnayîş. Serewedaritişê Dêrsimî de dewleta tirk Xarpêtî sey qerargeho leşkerî û sîyasî xebetna. Sîyasetê mezhebî ser ro Xarpêt vera Dêrsimî de bi hawayêko lêmin (qilêrîn) ame xebetnayîş.

Sîyasetê sifteyîn yê komare 

Bakî Orhano 58 serreyî, o ke Taxa Fevzî Çakmakî de cuyeno, dano zonayen ke  “Kesê ke Dêrsim ra remayî, ameyî na taxe." Orhan aşkere keno ke 'nasnameyêk nê taxî estbî; çepgir û xoverdakar bî' û wina dewam keno: "Labelê nika kes nêewtaneno şewe vejîyo teber. Bi tiryakî ciwanan qelênayî. Nika na taxe bîya alêna dizdê, tolazî û heme tewir xirabîye. Komare zîhnîyetê xoverdakarî yê Serewedaritişê Dêrsim û Palo tîya de yewna rey fetisna. Referandûm meşrûkerdiş o. Cok ra ez vana nê.

Selahattîn Çelîk (65) zî Palo ra yo. Tîcaret keno û bitaybetî tîcaretê heywanan reyde mijûl beno. Çelîk dîyar keno ke dewlete tîcaret pirnika înan ra arda û wina vano: “Bi nameyê Axa Çelîk datêko min estbî. Ma telebe û Apocîyan ra ver zî Şêxî ra hes kerdêne. Ma torinê serewedaritişî yî. Goreyê vatişê îtîrafkarêk datê mi girewtî, bi rojan îşkence bide kerdî. Wina kerdî ke çimê şarî tersa. Nika wina bîyo ke Xarpêt de kam qeşmerî bikero û bêesil bo, dewlete ra hende menfîetê ci beno. Nika zî yenî seba referandûmî ma ra ‘ya’ wazenî. Eke ma qeşmer û bêxîret nêbî, ma do vajî nê. 

Wa Homa heqê ma nêverdo

Hecî Sadettîn Açikgoz (78) keyeyêko koçerî ra yo. Bertî yo. O zî bi hesretê zozanan cuyeno. Her ke vano Şerevdîn, hezar Şerevdînî fekê ci ra vejenî. Nizdîyê 50 serran koçerî kerdo.  Açikgoz vano ’25 serrî yî ke ez nêşîya zozan’ û wina domneno: “Wa Homa heqê ma nêverdo. Ma se kerd ke no ame sereyê ma. Ez Homayê xo ra hêvî kena ke ‘nê’ bivejîyo û ez reyna biagêra zozanê xo.”

Şar bi tehdîtan yeno tersnayîş

Necmedîn Tosunî va ‘Xarpêt cayêko taybet o û dewlete wazena xo her hetî ra rêxistine bikera’ û wina domna: “Cok ra herişê tewr girdan çapemenîye ser de kena. Ez tîya de rojname vila kena. Karêko muhîm o. Destê mi û deste wendekaran têmîyan de yo. Ma çimê yewbînan ra ewnîyenî. Keso ke ez ci ser de tesîr bikera beno abone, la dima ra ez vînena ke ameyo tersnayîş. Şar bi tehdîtan yeno tersnayîş." 

Dewlete Xarpêt kerdo merkezê asîmîlasyonî

Elî bi kulturî xo sey resmê Xarpêtî yo. Bi cil, şexs û kulturê xo. Eke ma ci reyde qisey nêkerî, ma do vajî qey referandûm de do vajo ya. Wexto ke ma ey reyde qisey kerde, ma dîy ke ma şaş î. Elî derheqê Xarpêtî de wina vano: “Dewlete Xarpêt kerdo merkezê asîmîlasyonî. Rayberê nîjadperest û qatilan tîya ra vejena. Sey Mehmet Agar û sewbîna nîjadperestê MHPyî tîya ra vejîyayî. Dewlete bi xo zano ke eke Xarpêt qezenç nêkera, nêşêna Kurdistanî têk bîşêra. Têkoşînê kurd û rêxistinê çepgirî zî qasê dewlete û hukmatî muhîmî danî Xarpêtî. Serekê înan an zî xeylê kadroyê înan Xarpêt ra yî."

Nê serkewtiş o 

Serekê HAK-PARî yê Şûbeya Xarpêtî Sîracettîn Sari vano ke ‘ma bi qerarê merkezê xo hereket kenî’ û wina domneno: “Xora merkezê ma zî referandûm de vano nê. Ma zî Xarpêt de xebatê 'Nê' meşnenî. Partîya ma 18 madeyan bi hawayo hîra analîz kerdo û vînayo ke ti made menfîetanê kurdan nêpaweno. Ma verdibistanî ra heta unîversîte perwerde wazenî. Cok ra ma vanî 'Nê' û veng danî 'Nê'.”

Yadîn Oner zî wina vano: “Mi heme çekuyê ke yenî manaya ‘ya’ seba referandûmî xo rê heram kerdo. MHPyê Dewlete Bahçelîyî vano ‘ya’. No seba çî yo? Ma qey ne seba şerî yo; ma ne seba qirkerdiş û çinkerdişê kurdan o? Eke wina bibo ez zî do vaja nê. Nê serkewtiş o. Nê têkberdişê dîktator û şerê dîktatorî yo. Cok ra ez do heta peynî vaja nê.

Ma senî vajî ya? 

Cemal Yeşîl zî hem Ewropa de û hem zî Xarpêt de maneno. Goreyê weşîya xo ca dîyar keno. Çemal babete ser o wina vano: “Nika weşîya mi baş nîya. Ez û hewa pê nêkenî. Ez tîya ra şona ewja, ewja ra şona sewbîna ca. Hukmat zî wina yo. Weşîya xo ya îqtîdarî xirab bîya. Rojêk şono Ewropa, roja bîne vano nê, şono berê Rûsya ver û şono û şono. Pîlanê ma vato ‘çimê ke beran de yî, wele xo ser ro kerdî’. Ez do vaja nê.”

Ma dê vajî ‘Nê’

Umut Dûzgûn Bulut zî ciwanê EMEPî yo. Bulut vano ke o û embazê xo muxalîf î û wina dewam keno: “Ma xebatê referandûmî de zî mîyanê cepheye çepgirî de ca gênî û xebetîyenî. AKP 14 serrî yo ke îqtîdar o. Ma ci bi hawayo baş şinasna. Ma senî vajî ya. Hema hişê ma sereyê ma de yo û ma do vajî nê.”

Cinîye vera nêyî de yê

Fulda Dumane zî ciwana EMEPî ya û wina vana: “Îqtîdarîya AKPyî waştêne ke qanûnê serbestkerdişê tecawizî bivejo û cinîye bi tecawizkarî bido zewejnayîş. Nê 18 madeyî zî madeyê dîktatorî yî. Cinîye vera nêyî de yê û ma do vajî nê.”

Politika